W każdej szkole istnieje pewna grupa dzieci mających duże trudności z czytaniem, pisaniem i ortografią. O tych uczniach mówimy, że doświadczają specyficznych trudności szkolnych. Te trudności bardzo często manifestują się w postaci dysleksji. Dla tych dzieci przeznaczone są zajęcia terapii pedagogicznej czyli zajęcia korekcyjno – kompensacyjne.
Dysleksja dotyka dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym i wpływa na umiejętności związane z pisaniem, czytaniem, ortografią. Można łagodzić jej objawy tak, aby umożliwiała jak najlepsze funkcjonowanie w życiu codziennym, za pomocą terapii pedagogicznej. Im wcześniej rozpocznie się pracę z nauczycielem terapii pedagogicznej, tym lepiej dla dziecka. Podczas zajęć terapii pedagogicznej stymuluje się i usprawnia rozwój funkcji motorycznych, doskonali czytanie i pisanie, a także wspomaga uczniów w poprawnym pisaniu pod względem ortograficznym.
Wieloletnia badaczka dysleksji rozwojowej – profesor Marta Bogdanowicz podzieliła dysleksję na pięć grup, pięć postaci tego zaburzenia. Są to:
Typ I – postać „wzrokowa” (dysleksja „właściwa” + dysgrafia + dysortografia)
Typ II – postać „słuchowa” (dysleksja „właściwa” + dysortografia)
Typ III – postać mieszana (dysleksja „właściwa” + dysgrafia + dysortografia)
Typ IV – dysgrafia
Typ V – dysortografia
Dysleksja zatem dotyczy trzech rodzajów trudności, które mogą występować łącznie bądź oddzielnie. Gdybyśmy chcieli sięgnąć do źródłosłowu nazwy okazałoby się, że:
- Dysleksja – etymologicznie słowo to pochodzi z języka greckiego i oznacza: (dis-) – ‘brak, niedobór, niemożność; źle, słabo, ciężko’; lexis – ‘mowa’. Dysleksja jest więc niemożnością opanowania umiejętności czytania przez dziecko, pomimo znajomości alfabetu
- Dysgrafia – etymologia słowa dysgrafia (gr. dis- – ‘brak, źle’; grapho – ‘piszę’), to również zbitka słów z języka greckiego. Dysgrafia dotyczy zaburzeń w pisaniu rozumianym jako czynność graficzna. Często jest to deformacja kształtu liter w tak dużym stopniu, że utrudnia to odczytanie napisanego odręcznie tekstu. Dysgrafia to problemy związane z brakiem umiejętności wyraźnego, estetycznego i czytelnego kształtowania liter oraz ich zapisu.
- Dysortografia – (gr. orthos – ‘prawidłowy’; grapho – ‘piszę, rysuję’). Dysortografia to zatem trudności w opanowaniu poprawnej pisowni oraz odstępstwa w prawidłowym zapisie wyrazów, związane m.in. z popełnianiem licznych błędów ortograficznych w tekście, pomimo znajomości zasad pisowni.
Wiele osób zadaje sobie pytanie, czy da się i jak rozpoznać pierwsze objawy dysleksji? Objawy dysleksji widoczne są na długo przed rozpoczęciem nauki w szkole. Na pewno warto szczególnie obserwować dziecko, jeśli zauważymy:
- opóźniony rozwój mowy,
- zmniejszoną sprawność i koordynację ruchów podczas zabaw ruchowych, a także codziennych czynności, rysowania i pisania,
- wady wymowy, trudności z wypowiadaniem dłuższych słów, błędy gramatyczne;
- mylenie podobnych głosek, sylab i słów,
- trudności z wykonywaniem układanek i przerysowywaniem prostych kształtów,
- oburęczność, mylenie prawej i lewej ręki.
Kiedy dziecko rozpocznie naukę w szkole zaczynają pojawiać się kolejne trudności.
Dziecko doświadcza kłopotów w wielu obszarach nauki szkolnej, a przede wszystkim:
- w pisaniu
- trudności z utrzymaniem pisma w liniaturze zeszytu
- trudności w przepisywaniu
- trudności w pisaniu ze słuchu
- mylenie liter b-p, d-b, d-g, u-n, m-w, n-w (inwersja statyczna) s-z, dz-c, sz-s, o-a, ł-l, ę-e
- trudności w pisaniu wyrazów ze zmiękczeniami, dwuznakami, głoskami tracącymi dźwięczność
- nieróżnicowanie ę-en-e, ą-om
- opuszczanie drobnych elementów liter, gubienie liter, opuszczanie końcówek i cząstek wyrazów
- opuszczanie litery y
- przestawianie liter w wyrazach (inwersja dynamiczna)
- przestawianie szyku dyktowanych wyrazów
- błędy ortograficzne wynikające ze słabszej pamięci wzrokowej
- zniekształcanie graficznej strony pisma
- wolne tempo pisania
- niewłaściwe stosowanie małych i wielkich liter
- trudności w różnicowaniu wyrazów podobnie brzmiących (np. bułka – półka)
- złe rozmieszczenie pracy pisemnej w przestrzeni
- brak lub niewłaściwe stosowanie interpunkcji
- W czytaniu
- wolne tempo, niepewne, “wymęczone”
- błędy w czytaniu: zamiana liter, opuszczanie liter, zamiana brzmienia, nieprawidłowe odczytywanie całych wyrazów
- trudności we właściwej intonacji czytanej treści – zbytnia koncentracja na technice obniża rozumienie czytanej treści
- rozpoznawanie napisów po cechach przypadkowych – zgadywanie
- opuszczanie linii lub odczytanie jej ponownie, gubienie miejsca czytania
- opuszczanie całego wiersza
- zmiana kolejności liter i wyrazów
- przestawianie liter w wyrazie, co zmienia jego sens
- niechęć do czytania, zwłaszcza głośnego
- trudności w dzieleniu dłuższych wyrazów na sylaby i syntezie sylab
- trudności w wyszukaniu najistotniejszej myśli w tekście
- Trudności występujące w nauce innych przedmiotów
- trudności w rysowaniu jako czynności – trudności w rozplanowaniu rysunku, zbyt silny lub zbyt słaby nacisk ołówka,
- trudności w nauce języków obcych, które cechuje znaczna rozbieżność między wymową a pisownią wyrazów – objawy takie jak w języku polskim
- trudności w uczeniu się pamięciowym – tabliczka mnożenia, nauka wierszy, ciągi słowne
- trudności w nauce geografii – utrudnione czytanie mapy, niewłaściwa orientacja w stronach świata
- trudności w nauce geometrii – zmiany kierunku w rysunkach geometrycznych, zakłócenia orientacji i wyobraźni przestrzennej, trudności w rozumieniu pojęć geometrycznych
- trudności występujące na lekcjach wychowania fizycznego – błędne rozumienie instrukcji ćwiczeń spowodowane słabą orientacją w schemacie ciała i przestrzeni, obniżona sprawność ruchowa
- nierównomierna koncentracja uwagi, wolne tempo pracy
Do trzeciej klasy szkoły podstawowej dziecko może otrzymać opinię o ryzyku dysleksji. Na koniec trzeciej klasy i od czwartej dziecko otrzymuje opinię o specyficznych trudnościach szkolnych (od postacią dysleksji, dysgrafii bądź dysortografii).
Podjęta praca terapeutyczna nie „zlikwiduje” dysleksji u dziecka. Natomiast może znacznie podnieść jego poziom funkcjonowania w szkole i zniwelować wiele trudności. Zajęcia, które przynoszą pomoc dzieciom dyslektycznym to zajęcia terapii pedagogicznej, inaczej zajęcia korekcyjno – kompensacyjne.
Autor: Bogumiła Wróblewska – nauczyciel mianowany, terapeuta pedagogiczny